مخابرات ما – خیلی ها بر این باورند که زیر آب زنی یک بیماری در نظام اداری است، این گفته گرچه درست است اما تاریخی نه چندان دور گواهی می دهد که این موضوع یک فرآیند تکاملی داشته است، چون در ابتدا زیر آب خانه ها را زده اند، پس از آن نوبت به زیر آب زنی در اداره ها و سازمان ها رسیده است.
مخابرات ما ( محمد – روزنامه جام جم) – برای آنهایی که در بخش خصوصی یا دولتی کار و فعالیت می کنند، واژه «نان بریدن» نه تنها غریب و بیگانه نیست، بلکه باید خیلی هم مراقب باشند تا کسی نانشان را آجر نکند. آجرکردن و بریدن نان، روش های مختلفی دارد که در این زمینه به شکلی باور نکردنی پیشرفت کرده ایم.
غیرمتخصصان و بی هنران، حداقل این یکی را خوب بلدند و به کار می بندند. دلیلش هم این است که «سازمان ها مبتنی بر شایسته سالاری نیست» همین هم موجب شده است تا برخی به جای اثبات خود به تخریب دیگران بپردازند. آنانی که تخصص و هنری دارند با ارائه خدمات و دستاوردهای علمی و خلق آثار، خود را در برابر قضاوت دیگران می گذارند. این را حمید آیتی دکترای رشته مدیریت دولتی و استاد دانشگاه علامه طباطبایی می گوید و تصریح می کند: «فعلا مراقب باشید زیرآبتان نخورد تا بعد…! »
● زیر آب زدن در خانه ها، زیر آب زنی در اداره ها
خیلی ها بر این باورند که زیر آب زنی یک بیماری در نظام اداری است، این گفته گرچه درست است اما تاریخی نه چندان دور گواهی می دهد که این موضوع یک فرآیند تکاملی داشته است، چون در ابتدا زیر آب خانه ها را زده اند، پس از آن نوبت به زیر آب زنی در اداره ها و سازمان ها رسیده است.
و اما داستان زیر آب زدن خانه ها؛ چیزی حدود صد سال پیش که خانه های قدیمی بدون لوله کشی آب تصفیه شده بود، چیزی به نام «زیرآب» در انتهای مخزن آب خانه ها تعبیه شده بود که از آن برای خالی کردن آب استفاده می شد. در حقیقت این زیرآب به چاهی راه داشت و روش باز کردن زیرآب نیز به این روش بود که کسی درون حوض می رفت و زیرآب را باز می کرد تا لجن ته حوض از زیرآب به چاه برود و آب پاکیزه شود، اما مصیبت هنگامی رخ می داد که مالک خانه دشمنان و رقیبانی می داشت، آن گاه دشمن به قصد انتقام و ضربه کردن، زیرآب حوض خانه اش را باز می کرد تا تمام موجودی آب تمیزی را که ذخیره داشت از بین ببرد. صاحبخانه وقتی خبر از واقعه می یافت آهی از نهاد برمی آورد و می گفت: «زیرآبم را زده اند.» او دیگر هیچ آبی نداشت.
حالا دامنه این موضوع خیلی گسترده و پیچیده تر شده تا جایی که دکتر آیتی حتی آن را به حوزه های «فرهنگی» و «سیاسی» تعمیم می دهد.
وی در توضیح این موضوع می گوید: گاهی به دلیل نبود تحمل همدیگر در عرصه های سیاسی و فرهنگی، زیر آب زنی به عنوان یک شیوه رایج برای خارج کردن حریف از گود مورد استفاده قرار می گیرد. به تعبیری در چنین مواردی از سیاست ماکیاولیستی پیروی می شود، چون از هر شیوه و ابزاری برای حذف رقیب خود استفاده می کنند.
● ریشه های زیر آب زنی
آن قدر حرف در این زمینه وجود دارد که آدمی گیج می ماند سررشته این تخصص ناب را از کجایش بگیرد و چگونه سخن خود را در این هزارتوی کلاف پیچیده ادامه دهد. باید اذعان کرد حتی کشورهای توسعه یافته با تمام دانش و تکنولوژیشان، حداقل در این زمینه بسیار از ما عقب مانده اند!
به اذعان کارشناسان بخشی از این رفتارها ریشه در پیشینیه فرد و محیط خانوادگی آنها دارد. البته در این زمینه هم نباید از فرهنگ و نوع مدیریت حاکم بر سازمان ها چشم پوشید. چون همه دست به دست داده اند تا نانی آجر شود و از مجموع این آجرها اتاق ریاست یا چنین چیزی بنا شود. حسادت، نبود تخصص لازم، پیشینه تربیتی و… از جمله عواملی است که فرد را به سوی غیبت و بدگویی از همکاران خود نزد مدیر سوق می دهد.
دکتر آیتی یکی از زمینه های بروز زیر آب زنی را خود مدیران می داند که به چنین افرادی میدان و عرصه می دهند. به اعتقاد او هنگامی که «هم آوایی» و «هم زبانی» مدیر بالادست با فرد زیر آب زن وجود داشته باشد، چنین ناهنجاری ای رشد و امکان عرضه می یابد.
اما مگر می شود که با وجود این دلایل، دست روی دست گذاشت و مدیران همچنان چشم و گوش خود را روی چنین حرف هایی باز کنند و در حالت خوبش آن را نادیده گیرند؟!
چیزی که متاسفانه در ادارات وجود دارد یعنی اگر زیر آب نزنی زیر آبت را میزنند
● برخورد؛ قانونی یا اخلاقی
خیلی از مدیران بویژه آنهایی که بتازگی تکیه بر صندلی ریاست خود زده اند، برای اطلاع از حوزه ریاست خود بیشتر به سخن همکاران اکتفا می کنند تا مبادا توطئه ای علیه آنها شود یا کم کاری دیگر همکاران به پای دوران مدیریت با کفایت آنها نوشته شود. البته کارکشته های زیر آب زن هم خوب این را می دانند و معمولا این مواقع فرصت مناسبی است برای «دیده شدن» یا «نور چشم شدن»!
این تنها یک طرف ماجراست. از آن طرف نیز به دلیل سیستم اشتباه مدیریتی، مانعی اساسی بر راه پیشرفت، بروز نبوغ افراد و کارکنان شایسته به وجود می آید. نتیجه هم می شود افت کاری آن مدیر مدبر؛ می شود رنگ باختن ارزش و هنجارهای عمومی، می شود ناامنی محیط کار و هزار مساله دیگر.
قاسم قاضی، روان شناس و استاد دانشگاه در مورد پیامدهای زیر آب زنی در محیط هایی که این مساله در آنجا رایج است، می گوید: در چنین محیط هایی «ناامنی» و «نبود اعتماد» شکل می گیرد. به اعتقاد این کارشناس چنین رفتاری در دو چیز خلاصه می شود: «نخست ناامنی درونی شخص و دیگر این که چنین فردی اعتماد به نفس ندارد.»
نکته: اگر فردی در اداره شما به امر زیر آب زنی اشتغال دارد و در آن شهره است، بدانید که چنین اشخاصی به زعم روانپزشکان دچار نوعی اختلال شخصیتی یا حتی روان پریشی هستند.
اما ابزارهای بازدارنده این پدیده ناهنجار چیست؟ دکتر آیتی در پاسخ به این پرسش می گوید: برای این مساله تا اندازه ای می توان دستورالعمل ها و آیین نامه های مورد نیاز را پیش بینی کرد که براساس آن افراد نتوانند همکار خود یا دیگران را تخریب کنند، به جز این که براساس مستندات قانونی و در یک فرآیند و پروسه ای که بر اساس حوزه اخلاق تعریف شده باشد، اقدام کنند. البته مشروط بر این که به طرف مقابل هم امکان دفاع داده شود. به اعتقاد این کارشناس در مواردی هم که قانون سکوت کرده باشد باید موضوع را به حوزه اخلاق واگذار کرد.
خیلی جرات می خواهد؛ چه چیز جرات می خواهد؟ تخریب و حذف همکار خود؛ شما در کدام یک از این سه دسته قرار می گیرید؟ «مغزهای بزرگ درخصوص ایده ها بحث می کنند؛ مغزهای متوسط در مورد حوادث صحبت می کنند و مغزهای کوچک درباره مردم گفت وگو می کنند.»
● چیزی به نام تبعیض
مهران طهماسبی، پژوهشگر مسائل مدیریتی مجموعه عواملی را که در نهایت به بروز عوامل استرس زای محیط کار منجر می شود به ۴ دسته تقسیم می کند: روابط بین مسوولان و کارکنان، نوع شغل، ضوابط بین همکاران در یک محیط و امکانات و تجهیزات فضای کار.
نبود تعادل بین هر کدام از دسته های مزبور موجب بروز رفتارهای ناهنجار در بین کارکنان می شود؛ اما یکی از عوامل با اهمیت در این خصوص تبعیض در پاداش هاست که در نهایت به اختلافات ریشه دار میان کارکنان یک سازمان یا ارگان ختم خواهد شد.
قانونمداری و رعایت عدالت در توزیع نقدینگی براساس شایسته سالاری از ملزومات مدیریت صحیح است که نتیجه آن حفظ کرامت انسانی و ارج نهادن به ارزش های اجتماعی است. در غیر این صورت شاهد پارتی بازی، زیرآب زنی، رشوه گیری، بی توجهی به قانون و… خواهیم بود که چنین بلایایی هنجارهای عمومی را کمرنگ خواهد کرد.
به باور کارشناسان وقتی شیوه ارزیابی عملکرد شغلی کارکنان دارای ساز و کار مناسبی نباشد، کارکنان دچار استرس خواهند شد. در چنین مواقعی افراد به شکل های مختلف درصدد دفاع از منافع و جایگاه خود برخواهند آمد. هنگامی که اشخاص صرفا براساس ضابطه و نه لیاقت بر سر کار آیند، زمینه بروز ترور شخصیت در سازمان نیز شکل عملی به خود می گیرد.
لابد و صد البته شما از آن دسته نخواهید بود که به هر شکلی مترصد تصاحب مدارج بالای اداری یا مفتخر به نورچشم شدن رئیس خود است؛ حتی با فرض این که مورد تبعیض واقع شده یا به جایگاه شایسته خود نرسیده باشید. اگر فردی در سازمان یا اداره شما به امر زیر آب زنی اشتغال دارد و در آن شهره است بدانید که چنین اشخاصی به زعم روانپزشکان دچار نوعی اختلال شخصیتی یا حتی روان پریشی هستند. البته نباید نقش جامعه ای هم که آنها در آن زندگی می کنند نادیده گرفت. به طور کلی کسانی که چنین رفتاری را از خود بروز می دهند شخصیت بالغی ندارند. برای کمک به چنین افرادی در حال حاضر رشته ای به نام «روان شناسی صنعتی» یا «روان شناسی صنعت و مدیریت» وجود دارد که متخصصان در این حوزه به آنها مشاوره های لازم را ارائه می دهند.
● روش های زیر آب زنی!
در رشته زیرآب زنی و تبدیل نان به آجر، کلی دانش کسب کرده ایم. شاید صورت بیان مساله شکلی طنز داشته باشد اما حاوی واقعیتی تلخ است که ذهن و افکار افراد را در محیط کار مشوش کرده است. زیرآب زدن برای خود فنون و روش های خاصی را دارد! تعجب نکنید، چکیده ای از این روش ها توضیح داده می شود تا بدانید و باور کنید. لازم به یادآوری است که این مسائل باید با رعایت اصول روا ن شناسی و جامعه شناسی انجام شود تا به هدف غایی نایل آید! اگر می خواهید یک زیرآب زن حرفه ای شوید نباید طرف ماجرا از این موضوع بویی ببرد، چون رشته شما پنبه خواهد شد.
امانتدار خود باشید! با بدگویی و غیبت نباید کار را آغاز کرد. چون در همان مرحله اول مخاطب به شما بد بین خواهد شد. کمی از فردی که قرار است زیر آبش را بزنید تعریف و تمجید کنید، مگر نه این است که شما صلاح او را می خواهید! همین را به مدیر خود بگویید که شما خیرخواه، دلسوز و غمخوار همکارتان هستید. مگر این طور نیست؟! ناسزا نگویید، کمش مانعی ندارد! زیادش اثر را خنثی خواهد کرد. اصلا و به هیچ وجه همزمان زیرآب دو نفر را نزنید، گناه دارند! برای شما هم شاید کمی خطرناک باشد. این توصیه را جدی بگیرید که اصلا زیر آب خانم ها را نزنید آنها تیز هستند و زیرآبتان حتما خواهد خورد. ماجرا را هم خیلی کش ندهید. در همان جلسه نخست کار قربانی را یکسره فرمایید و دست آخر این که باید زیرآب زد تا رشد کرد. خودتان هم مواظب باشید زیرآبتان نخورد، افت دارد خیلی!
● «آبرو»؛ برتر از خون مومن
این است حکایت یک رفتار ناهنجار که گرچه ظاهری عریان دارد، اما گویی سیستم اداری، روش مدیریتی و رفتار جامعه با آن کنار آمده است.
در این زمینه با هیچ آدم زیرآب زنی نمی توان و نمی شود گفت وگو کرد، چون همه خود را بری و عاری از آن می دانند، اما آیا موضوع به این اندازه اهمیت دارد و آیا چنان گسترده و همه گیر شده که مستلزم تدابیر جدی باشد؟ اصلا می توان از آن به عنوان یک آفت مهم یا بحرانی که سیستم اداری را درگیر خود کرده است، یاد کرد؟ دکتر آیتی پاسخ می دهد: بله؛ می توان از نگاه های مختلف به آن نگریست و تعابیر مختلفی را برای آن به کار برد، اما در این میان چیز مهمی قربانی می شود؛ «آبرو». چیزی که حفظش از خون مؤمن واجب تر است.
***
نظرات بسته شده است.