بازخوانی وضعیت اپراتور چهارم پس از شش سال فعالیت

مخابرات ما-ســاختمانی پنج طبقه در خلوت ترین و ســاکت ترین محله تهران. وقتی وارد ســاختمان هم میشــوید ســکوت به شــکل حیرت آوری ادامه دارد. تا جایی که با خود فکر میکنید به اشــتباه پا به ســاختمانی گذاشــته اید که هنوز ســاکنانی برای خود پیدا نکرده اســت. اگــر لوگــو بــزرگ پای میــز نگهبان ســاختمان خودنمایــی نکند، متوجــه نمیشــوید که این ســاختمان مربوط بــه شــرکت ایرانیان نت اســت. شــرکتی که در چند ســال گذشــته نامــش تنها زمانی شــنیده شــده که یا وزیــران ارتباطــات از عقــب ماندن تعهداتــش به آن اخطــار داده اند یا به دنبال تلاش مدیران شــرکت برای تمدید دوران حفاظت از پروانه اش صدای شــرکتهای اینترنتی را بلند کرده اســت.
پیدا کردن محســن باقری چناری، مدیرعامل ایرانیان نت، برای گفت وگو بعد از بارها دادن پاسخ منفی از سمت او و هفته ها پیگیــری امکانپذیر شــد. خودش میگویــد ممنوع المصاحبه بوده و مدیران شــرکتMTN  که قــرار بود در پروژه این شــرکت یعنی اپراتور چهارم (فیبرنوری) ســرمایه گذاری کنند مایل نبوده اند تا تعیین تکلیف نهایی این ســرمایه گذاری ((موردی)) اطلاع رســانی شــود. امــا حال با انصــراف MTN  از ســرمایه گذاری در این پروژه دلش بــه این گفت وگو رضایت داده اســت. چناری یکــی از مدیران باســابقه در بدنه شــرکت مخابرات ایران اســت. او ســالها در دهه 70 مدیرعامل و رئیس هیات مدیره شــرکت مخابرات گیلان بوده و تجربیــات مدیریتــی در حوزه هایی دارد که ربطی به ارتباطات نــدارد. چناری بعد از خروجش از بدنــه مخابرات و قبل از اینکه به عنوان مدیرعامل شــرکت ایرانیان نت انتخاب شــود مدیریت کارخانه ای را بر عهده گرفت که با جمع آوری رســوبات پشــت سد، ســفال تولید میکرد. باقری چناری، ســومین ( پنجمین ) مدیرعامل انتخاب شده برای شرکت ایرانیان نت، مســئول اجرای شبکه فیبرنوری در کشــور اســت. پروژه ای که از اوایل کار دولت دهم شــروع شــد و قرار بود در هشــت ســال 8/6 میلیون پورت واگذار کند. اما حاال نه تنها کمتر از 25 هزار پورت راه اندازی شــده دارد که با خارج شدن ســرمایه گذار خارجی یا بهتر است بگوییم قطعیت نیافتن حضور تنها ســرمایه گذار خارجی اش، ادامه فعالیتش در هاله ای از ابهام قرار گرفته اســت.
پای صحبتهایش نشستیم تا کمی بیشتر این اپراتور مسکوت را بشناسیم.
از ســال 91 کــه پروانــه اپراتــور چهارم ‌‌لازم الاجراء شــد تاکنون تا چه حد بر اســاس تعهدات این پروانه اقدام شده است؟
 پروانه ای کــه برای اپراتور چهــارم در نظر گرفته بودند بر مبنای بیزینس مدل تهیه شده از ســوی مرکز تحقیقات مخابرات شــکل گرفت، بدون توجه به پارامترهای اعلام شده از ســویITU  و روالی که در ایــن زمینه دنیا پیش برده اســت. تعهدات ســنگینی برای این پروانــه در نظر گرفته شــد. گفتند باید 8/6 میلیون پورت در هشــت ســال واگذار کنید و مشــترک داشــته باشــید. اما ما به کمک یک مشاور فرانســوی بررسی انجام دادیم و متوجه شدیم از مجموع 169 منطقه شهرداری کشــور تنها 55 منطقه شهرداری در کشــور وجود دارد که پیاده سازی پروژه اپراتور چهارم در آن اقتصادی است.
البته صــدور پروانه اپراتور چهــارم از منظر اینکه اقتصادی است یا خیر صادر نشده چرا که توسعه شــبکه بر مبنای فیبرنوری یکی از الزامات توسعه ای است که باید انجام شود.
کاملا درســت میگویید اما هیچ کشــوری در دنیا نیســت که پروژه فیبــر نوری در آن راه اندازی شده باشد و از سوی دولت هم مورد حمایت مالــیsubsidized )  قرار نگرفته باشد.
در حالی از عدم حمایت مالی دولت از اپراتور چهارم صحبت میکنید که 20 درصد سهام این شــرکت متعلق به نماینــده دولت یعنی زیرساخت است.
ســهامداری دولــت بــه خاطــر اعمــال سیاستگذاری است. بعد از تجربه واگذاری شــرکت مخابرات ایران به بخش خصوصی، دولت به این فکر افتاد که اگر قرار اســت یک اپراتوری با این شــرایط شــکل بگیرد حتماً در آن اعمــال حاکمیت کند. الان شــما به اپراتور فیبرنــوری انگلیس هم که نگاه کنید، رگولاتوری سهامدار عمده این اپراتور است. اما بحثsubsidized  مطرح اســت؛ یعنی اینکه در جایی که اجرای این طرح اقتصادی نیســت دولت باید فکری کنــد. کمااینکه در حال حاضر دولــت در اجرای طرح USO (خدمات عمــوم اجباری ارتباطات و فناوری اطلاعات) در روســتاهایی تا سطح 20 خانوار هزینه توسعه شبکه ارتباطات را انجام می دهد.
شــما در گفت وگوهای مختلف خود یکی از دلایل پیش نرفتن پروژه فیبرنوری را تعهدات ســنگین پروانه اعلام کردید. چرا از ابتدا این تعهــدات مورد قبول ســهامداران و مدیران ایرانیان نت قرار گرفت؟
 اجرای این کار مصوبــه هیات وزیران بوده و به صورت ترک تشــریفات مناقصه نیز ارائه شــد. نگاه دولتهای نهم و دهــم این بود که باید از محل فاینانسهــای موجود خصوصاً از محل منابع ارزی در چین این پروژه با مبلغ شــش میلیارد دلار در آن مقطع (سال 90) سرمایه گذاری شــود. اما بعدها سیاستها در ایــن زمینه تغییــر کرد و گفته شــد این شرکت باید بتواند خودش سهامداری برای سرمایه گذاری در این طرح پیدا کند.
بزرگترین مشــکل حال حاضر بر سر پیش نرفتن تعهدات پروانــه اپراتور چهارم از دید خود ســهامداران هم، نبود سرمایه است.
چرا بعد از گذشت شش سال این اپراتور با وجود داشــتن پنج ســهامدار قدرتمند به مشکل جذب سرمایه برخورد کرده است؟
ما هم گزارشهای مختلفی در این زمینه ارائه دادیم که سهامداران باید این سرمایه گذاری را انجام دهند تا پروژه پیش رود. سهامداران هم اول بــه مدل تجــاری این پــروژه نگاه میکنند. بر اساس مدل تجاری تعریف شده در اپراتور چهارم نرخ بازگشــت سرمایه این پروژه به دلیل زیرســاختی بودن بالای هفت سال است. بنابراین به دلیل دیر بازده بودن نه تنها سهامداران فعلی که سهامداران خارجی هم وقتی مــدل تجاری را دیدنــد حاضر به ســرمایه گذاری در اپراتور چهارم نشدند. از بین سرمایه گذاران خارجی مختلف تنها یک سرمایه گذار حاضر به ورود به این پروژه شد آن هم با اجرای شرطهایی.
سهامداران داخلی ایرانیان نت در شش سال گذشــته چه میزان ســرمایه به این اپراتور تزریق کردهاند؟
200 میلیارد تومان جمع کل سرمایه گذاری نقدی ســهامداران از ابتدای امر تاکنون بوده است.
با در نظر گرفتن شــرایط فعلی چقدر سرمایه برای اجرای این پروژه نیاز است؟
 دلار که تغییر نکرده این ریال است که تغییر کرده. میزان حجم سرمایه گذاری همان شش میلیارد اســت. برآورد همان بــرآورد اولیه اســت، وقتی این میزان را ضربدر ریال حال کنیم میزان مشخص میشــود. ضمن اینکه نرخ بازگشــت ســرمایه به مراتب اضافه ترخواهد شــد. در نهایت با توجه به عدم تزریق ســرمایه کافی به این طــرح، 18 فروردین ســال 96 توافق نامه نهایی با شرکتMTN  را در حضور وزیر ارتباطات وقت یعنی آقای محمود واعظی امضا کردیم تا این شــرکت امکان ســرمایه گذاری در اپراتور چهارم را داشته باشد.
این توافقنامه هیچوقــت به قرارداد رسمی تبدیل نشد. چون صحبتهایی شنیده میشود کهMTN  خارج شده است.
ما ســه توافقنامه با این شرکت امضا کردیم. توافقنامــه آخر اما منجر به قــرارداد نهایی نشد. در این زمینه شــرط هایی گذاشته شد؛ از جمله اینکــه پروانه اپراتــور چهارم برای مناطقی که اقتصادی است بازنگری شود.
تفاهم باMTN  بر سر چه مواردی بود، چون در این زمینه اظهــارات متفاوتی از جمله کاهش جرایم، آزادســازی تعرفه ها و غیره شــنیده میشد؟
خیر، بحث اعداد و ارقام ریالی جرایم در این صحبتها مطرح نشــد. یک ســرمایه گذار وقتی میخواهد وارد پروژه ای شــود شروط زیــادی را در نظر میگیرد و شــما به عنوان طرف مقابل بررسی میکنید که چه شروطی قابل پذیرش اســت. بلهMTN میخواست جریمه ای برای پرداخت نباشد اما نمیشود شــما هــم انحصار را داشــته باشــید و هم جریمه ای نداشته باشــید. این پارادوکسی بود که باید حل میشد. در ابتدا بحث تمدید حفاظت از پروانه مورد بحث قرار گرفت به این شــرح که اپراتور چهارم در هشت شهر کشور حفاظت داشــته باشد نه انحصار، چرا که در همان زمان مــا مخابرات را کنار خود داشتیم. این شــرط را رگولاتوری پذیرفت. به این شــکل که در هشت شهر به مدت پنج سال تنها ما حضور داشته باشیم و در 23 شهر دیگر ما در کنارFCP  ها و ســایر بازیگران مجاز فعال باشیم. در مقابل پذیرفتن این شرط هم به جرایم قبلی اپراتور چهارم اضافه شد. یکی دیگر از شــروطMTN  برای سرمایه گذاری uncapping  بود؛ یعنی ســقف و کف تعرفه قیمت برای اپراتور وجود نداشــته نباشد و بازار تعرفه را تعیین کند. اما ســازمان تنظیم این شــرط را نپذیرفت و کمیسیون سازمان هم آن را رد کرد. مشــخص شدن چگونگی تامین ســرمایه برای ادامه این کار نیز مورد دیگری بود که مطرح و بررسی شد. سرمایه اولیه لازم برای شــروع این پروژه در هشت شهر شــامل حفاری، کابلکشی و غیره  550میلیون دلار بود. در این زمینه مشــخص شد که چه میزان را بایدMTN ســرمایه گذاری کند و اگر قرار اســت سایر سرمایه گذاریها هم توسط این شرکت انجام شود، با چه نرخی بازپرداخت صورت بگیــرد. میتوانم بگویم دو سال تمام بررسی این پیش شرطها و نحوه انجام آنها به طول کشید.
در این زمینه آیاMTN  پیش شــرطی هم برای واردات پهنای باند در کنار شرکت ارتباطات زیرساخت درخواست کرد؟
 تامین اینترنت بین الملــل در پروانه اپراتور چهارم نبــود. در واقع این یکی از شــروطی نبود که بگوییم با آن موافقت یا مخالفت شد. یک شــرط اضافه بود که رگولاتوری اعلام کرد در این زمینه باید با شــرکت ارتباطات زیرساخت مذاکره صورت گیرد.
چرا این توافقات تبدیل به قرارداد نشد؟
 بعد از خردادماه ســال 96 شــاهد دو اتفاق بودیــم. اولین اتفاق افزایــش مقطعی قیمت دلار بــود. اجرای مصوبــه 266 هم از دیگر اتفاقاتــی بــود که بــه نتیجه رســیدن این مذاکرات و توافقات را با مشکل مواجه کرد. با این مصوبه قیمت اینترنت تقریباً نصف شد. این اتفاقها در حالــی رخ داد که قرار بود در مرحلــه اول 550 میلیون دلار روی این طرح سرمایه گذاری شــود. بخش بزرگی از هزینه این طرح، یعنی 50 درصد، اجرای شــبکه آن مانند حفاری، کابلکشــی و غیره اســت که داخلی بود و از نــرخ ارز تاثیر میگرفت. بعد فکر کنید با این سرمایه گذاری قیمت تعرفه اینترنت برای کاربر نهایی هم نصف شود.
در واقع یکی از خواســته هایMTN  با مصوبه260  نقض شد.
بله قبل از داســتانهای تحریــم جدید این شــرکت بیزینس پلن نهایی را اواخر ســال گذشته ارســال کرد. قرار بود شرایط مثبت باشد که این شرکت در پروژه سرمایه گذاری کند، امــا به خاطر مصوبه 260 و نوســانات ارزی چهــار پارامتر ایــن بیزینس پلن دچار مشــکل شــد. نرخ بازگشت ســرمایه از هفت ســال به بالای 12 ســال رسید. میزان ســرمایه گذاری اولیــه که قــرار بود 550 میلیون دلار باشد به 670 میلیون دلار تبدیل شد. سرمایه گذاری مورد انتظار که قبلا 150 میلیون دلار مثبت بــود با این اتفاقات تبدیل به منفــی 90 میلیون دلار شــد. در نهایت تحریم های جدید بهانه ای شــد کهMTN  از ورود به این پروژه خودداری کند.
و تفاهم نامه هایی که با یکدیگر امضا کردید هیچ ضمانت اجرایی ای نداشت؟
 خیر تــا توافقنامه به قرارداد تبدیل نشــود ضمانت اجرایــی هم نــدارد.
رئیس هیات مدیرهMTN در یکی دو ماه گذشــته با وزیر ارتباطات ملاقــات کرده و پیشــنهاد داده بودند که به جایMTN ایرانســل به عنوان سهامدار جدید کار ســرمایه گذاری را انجام دهد. آیا در این زمینه صحبتی با ایرانســل شــده است؟
هم صحبت شده هم مکاتبه شده است. اما در این زمینه ایرانسل تصمیم گیر است.
در این مکاتبات ایرانســل ابراز تمایلی برای ورود به این پروژه کرده است؟
تا این لحظه اظهار تمایل مکتوبی نکرده اند.
با خروجMTN تصمیــم و راه حل ایرانیان نت برای ادامــه کار اپراتور چهــارم چه خواهد بود؟
 راه حــل نهایی بــرای خروج از این شــرایط به رگولاتوری پیشــنهاد داده شــده است. پروانه ای که از ابتدا بــه اپراتور چهارم داده شد همخوانی با شرایط موجود کشور نداشت. تمام کشورهای اروپایی مدت زمان نصب تا راه اندازی در شــبکه فیبرنوری را حداقل سه ســال در نظر میگیرند. از سوی دیگر میزان پورتهای فیبرنــوری کشــورهایی مانند آلمان، فرانســه، لوکزامبورگ و هلند بیش از یک میلیون پورت نیســت اما در ایران برای اپراتــور فیبرنوری راه انــدازی 8/6 میلیون پورت در نظر گرفته شــده اســت؛ این یعنی تعهدات خیلی منطبق بر واقعیت نیست. راه نجات پروانه اپراتور چهارم منطقی ســازی تعهدات اجرایی پروانه است. در شرایط فعلی اقتصادی کشور کمترین قیمت واگذاری هر پورت فیبرنــوری 650 دلار هزینه به دنبال دارد. این پروژه نیاز به سرمایه دارد. با توجه به تحریم ها ســرمایه گذار خارجی که نمیتواند وارد این طرح شــود و در داخل کشــور هم معمولاچنین سرمایه ای وجود ندارد.
مدام گفته میشود که امکان واگذاری 8/6 میلیون پورت فیبرنوری وجود ندارد. شــش سال از ارائه این پروانه گذشته، در این مدت بدون در نظــر گرفتن تعهــدات آیا پورتی واگذار کرده اید؟
در حــال حاضر ایــن کار را در یک مرکز در تهران به صورت آزمایشی با پنج هزار شماره انجــام داده ایم. این مرکز هم در نمایشــگاه بین المللی تهران اســت. در کرج نیز مرکزی کــه در اختیار داریم 20 هزار شــماره آماده واگذاری دارد که ایــن مرکز امکان افزایش تا 100 هزار شــماره را نیز دارد اما هنوز هزار مشترک هم حاضر به دریافت سرویس روی آن نشده اند.
به خاطر قیمت بالای سرویس؟
خیر. ما در ایــن زمینه طرحهــای حمایتی هم گذاشــتیم؛ یعنی گفتیم در بخش هزینه نصب، فقط و فقط کاربــر داخل خانه خودش را سیم کشــی کند، چون ما حق وارد شدن به حریم شــخصی مردم را نداریم. تا جلوی در همه امکانات را میبریم و مودم را به صورت امانی به او تحویل میدهیم. اما در نهایت شاید باورش سخت باشد، کاربران در کرج آن هم در مناطق خوبی مانند جهانشــهر و عظیمیه تنها درخواست سرویس تا سرعت سه مگ و چهار مگ را داشتند. که ایــن موضوع هــم بازمیگــردد به نبود محتوای مناسب در شبکه . ایــن زیرســاختهای ارتباطی ایجاد میشود اما محتوایی وجود ندارد که کاربر از آن روی این بستر استفاده کند. امروز سنگاپور رتبــه اول در زمینه پهنای باند را دارد. میزان ســرعت اینترنت در این کشور در حدود 40 مگ اســت ولی نیاز فعلی جامعه ما چهار مگ است.
وقتی کاربری برای این سرویس وجود ندارد چراMTN حاضر به ورود و سرمایه گذاری در این بازار شد؟
 MTN  به دنبال مجموعه ای از کســب و کار در ایران است. از ســال 2020 به بعد اپراتور تلفن همراهی که فیبر نداشــته باشــد باید تعطیل کنــد. با ورود نســل 5 موبایل دیگر رادیو جوابگــو نخواهد بود چــرا که میزان مصــرف دیتا چنــد برابر میشــود و برای رســاندن این دیتا به کاربر شما باید هر 300 متر یک دکل بی تی اس داشــته باشــید که اصالا منطقی نیست.  MTN  اگر قرار بود روی اپراتــور چهارم ســرمایه گذاری کند، دنبال توسعه بخش موبایل خود در ایران به واسطه ایرانسل بود.
 برای زنده کردن پروانه اپراتور چهارم همین که تعهــدات پروانه کاهش پیــدا کند کافی است؟
 دوران حفاظت کلا حذف و فضا رقابتی شود.
دوران حفاظت که فقط در اختیار شــما بود نه اپراتور دیگری.
این دوران حفاظت کامل برداشته شود؛ یعنی در مقابل کاهش و منطقــی کردن تعهدات، حفاظت حذف شــود تا در نهایت رقابتی در بازار ایجاد شود. از طرف دیگر یکی از شروط اصـلـاح پروانه ما توســط رگولاتوری ورود ســرمایه گذاری خارجی اســت و در جلسه اخیری که با سازمان داشتیم پیشنهاد اصلاح این شرط با توجه به شرایط کشور را داشته ایم یعنی به جای خارجی از ســرمایه گذار داخلی کمک بگیریم.
حذف ســرمایه گذار خارجی مشکلی از شما حل میکند؟ به نظر شــما این درخواســت باعث تکرار تجربه رایتل در کشور نمیشود؟
آخرین مصوبــه رگولاتــوری در خصوص اپراتور چهارم الزام به آوردن ســرمایه گذار خارجی است. وقتی سرمایه گذار خارجی در این شرایط کشــور نمی آید پس باید این بند مصوبه اصلاح و تبدیل به سرمایه  گذار داخلی شــود. آن زمان باید ببینیم ســرمایه گذار داخلی می آید یا خیر.
اما تجربه سرمایه گذار داخلی را هم داشتید،
اگر قرار به ســرمایه گذاری داخلی اســت، نباید همان پنج ســهامدار بــزرگ روی این طرح سرمایه گذاری کنند. اگر تعهدات پروانه منطقی سازی شود، امکان اجرای کار وجود دارد.
حذف ســرمایه گذار خارجی هم میتواند به این معنی باشــد که عملا راه را برای ایرانسل هموار کنید، درست است؟
 بله، مذاکرات ما با ایرانســل جدی است ولی آنها هم ســطح صالح خود را نــگاه میکنند و نمیتــوان آنها را بــرای ورود به این طرح اجبار کرد. وقتی در شــرایطی هســتیم که سرمایه گذاری خارجی امکان ورود به کشور ندارد باید این شرایط را به نحوی دور بزنیم. اینکه این سرمایه از جیبMTN  باشد یا جیب ایرانسل خیلی مهم نیست؛ برای من که مدیر اجرایی هستم اهمیت اصلی پیش بردن پروژه است.
چقدر این نظر منطقی اســت کــه با توجه به شــرایط پیش آمده برای اپراتور چهارم این پروژه حذف شود و داخل مخابرات فعالیتش را انجام دهد؟
 تاکنون چنیــن نظری مطرح نشــده، چون مخابرات شبکه خودش را دارد. این شرکت پروژه فیبرنــوری اش را با طــرح تانوما در دست اجرا دارد. در اینجا بحث رقابتی شدن مطرح اســت، قرار نیســت تنها یک اپراتور ارائه کننده این سرویس باشد.
یک از بحث هایی که همیشــه و از زمان ارائه پروانــه اپراتور چهارم مطرح بــود بی نیازی کشور به پروانه این اپراتور است. این استدلال را با توجه به شــرایط فعلــی اپراتور چهارم چقدر قبول دارید؟
این نظر شرکت مخابرات است. این شرکت در زمان ارائه پروانه تلفن همراه به ایرانســل نیز همین نظر را داشــت ولی آیــا واقعاً ما به ایرانســل یا گام بعدی رایتل نیاز نداشتیم؟ مخابرات یک شرکت مادر و حاصل انباشت 100 ســال تجربه بخش ارتباطات کشــور است. اینها را نمیشود نادیده گرفت. اما برای اینکه سرویسهای اقتصادی و باکیفیت تری به وجود بیایند باید در بازار رقابت ایجاد شود. در حال حاضر ســرویس اینترنت مخابرات تا اندازه قابل توجهی بــا کیفیت اینترنتی که شــرکتهایFCP  ارائه میکنند فرق دارد. کاربران در نهایت باید انتخاب کنند.