[box] مخابرات ما – مراسم بزرگداشت چهارمین سالروز درگذشت زنده‌یاد کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات ایران عصر امروز (19 آذر ماه) با حضور جمعی از اهالی رسانه، اساتید ارتباطات و روزنامه‌نگاران پیسشکسوت برگزار شد.[/box]
مخابرات ما (محمد – ایسنا) – اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر تهران به دنبال برگزاری سلسله نشست‌های تهران‌شناسی و تهران‌پژوهی، به مناسبت چهارمین سالروز درگذشت کاظم معتمدنژاد نشست «تهران در بستر مطبوعات» را با حضور تعدادی از اساتید حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاران پیشکسوت روز یکشنبه (۱۹ آذرماه) در نگارخانه تهران برگزار کرد.
محمود دعایی (مدیر مسئول روزنامه اطلاعات)، هادی خانیکی (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)، احمد مسجدجامعی (عضور شورای شهر تهران)، سید فرید قاسمی (پژوهشگر و نویسنده)، گیتا علی‌آبادی (رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه-ها) و احمد میرعابدینی (استاد ارتباطات) از جمله حاضرین نشست «تهران در بستر مطبوعات» بودند.
کاش از فضای مجازی آگاهانه‌تر استفاده می‌شد
در ابتدای مراسم احمد میرعابدینی، استاد ارتباطات در سخنانی با اشاره به چهارمین سالروز درگذشت زنده‌یاد کاظم معتمدنژاد، اظهارکرد: حضور من در این مراسم بیشتر جنبه نمادین دارد؛ نماد کسی که همواره همراه ایشان بوده است. امروز تصمیم گرفتم که در این مراسم درباره موضوعی صحبت کنم که بسیار مورد توجه دکتر معتمدنژاد بود؛ فضای آزادی بیان جزو موضوعاتی بود که همواره مورد تاکید ایشان بود.
او ادامه داد: معتقدم که مطبوعات تهران در این سال‌ها بسیار بالیده‌اند. با وجود شرایط موجود که بقای مطبوعات بسیار سخت و حساس است دوستان روزنامه‌نگار تمام تلاش خود را می‌کنند تا کارشان را به بهترین نحو انجام دهند و این موضوع شایسته قدردانی است. این بالندگی تا حد زیادی به تلاش خود روزنامه‌نگاران و از سوی دیگر به اساتیدی همچون دکتر معتمدنژاد وابسته است.
این استاد ارتباطات خاظرنشان کرد: با توجه به تجربیاتی که از رفتن به شهرهای دیگر داشته‌ام، معتقدم که تهران و مطبوعات این شهر همواره الگوی شهرهای دیگر بوده و هست. امروز ما مطبوعات خواندنی و نویسندگان خوب در تهران زیاد داریم که باید فضای مناسب آزادی برای آنها مورد توجه قرار بگیرد. ما شاهد تغییرات مهمی در فضای مطبوعات هستیم که آن را بیشتر به تکنولوژی‌ها و فناوری‌های ارتباطی منتسب می‌کنند. دکتر معتمدنژاد در تمام سال‌های فعالیت بر مهمترین مساله‌ای که تاکید داشت واغلب در آثار خود به این موضوع نیز اشاره کرده است، وجود فضای آزادی بیان است.
میرعابیدنی با تاکید بر اینکه میان فضای عمومی و حیاتی آزادی بیان تفاوت‌هایی وجود دارد، یادآور شد: امروز با وجود تمام محدودیت‌های فضای آزادی بیان جای خودش را باز کرده است. این مساله را من مستقیماً به تکنولوژی‌های نوین منتسب می‌کنم. سرمیاه‌های پشت تکنولوژی‌ها و گسترش بازارهای تکنولوژی بگونه‌ای از طریق فناوری‌ها در حال ایجاد جایگاهی هستند که تاکنون وجود نداشته است. امروز تکنولوژی‌ها وابسته به آزادی شده‌اند و ما آنها را به خاطر همین آزادی‌های بیانی که دارند می‌خواهیم و حاضریم به هر قیمتی آنها را حفظ کنیم. نام این فضا را من فضای حیاتی آزادی بیان می گذارم و این همان موضوعی است که دکتر معتمدنژاد تلاش می‌کرد از هر طریقی به ویژه حقوقی دیدن مساله آن را انجام بدهد.
او اظهار کرد: آنچه امروز به آن غبطه می‌خورم این است که در شریطی که فضای عمومی آزادی بیان باز شده است، ما روزنامه‌نگاران از آن بهره خاصی نمی‌بریم. در کل می‌توانم بگویم آنچه ما داریم به خاطر زمینه‌سازی‌های است که پیشتر دکتر معتمدنژاد انجام داده بود.
این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود یادآور شد: کاش این فضای آزادی بیان آگاهانه‌تر و سنجیده‌تر استفاده می‌شد. امروز روزنامه‌نگاران با وجود فضای مجازی در تنگنایی قرار گرفته‌اند که توقع از آنها بسیار بیشتر شده است و این فشارهای اجتماعی باعث شده که به شکل حساس‌تری به حرفه خودشان بپردازند.
خیابان‌هایی در تهران که یادآور روزنامه و روزنامه‌نگاری هستند
در ادامه سیدفرید قاسمی که از او به عنوان حافظه گویای مطبوعات یاد می‌شود، در ابتدای سخنان خود با اشاره به سالروز درگذشت زنده‌یاد معتمدنژاد، گفت: لازم است که پیش از هر موضوع دیگری نام و یاد ایشان را گرامی بداریم. نام آقای معتمدنژاد یادآور صبوری، بردباری، اخلاق نیکو، استمرار و دیگر صفات خوب ایشان است.
قاسمی که درباره موضوع تهران در بستر مطبوعات سخن می‌گفت، خاطرنشان کرد: تهران و مطبوعات را می‌توان از سه منظر تهران در مطبوعات، مطبوعات تهران و تهران مطبوعاتی مورد بررسی قرار داد. تهران در مطبوعات موضوع بسیاری وسیعی است. افزون‌بر روزنامه‌ها و مجلات چاپ تهران در نشریه‌های دیگر شهرهای درون‌مرزی و برون‌مرزی درباره شهر تهران مطالبی منتشر شده است که امیدواریم روزی یک بانک اطلاعات از این مطالب فراهم آورند تا گنیجینه‌ای برای روزنامه‌نگاران، پژوهشگران، سیاستمداران و مدیران شهری باشد.
او با بیان اینکه مطبوعات چاپی تهران 181 سال پیشینه دارد، خاطرنشان کرد: روزنامه‌نگاری ایرانی در خیابان 15 خرداد متولد شد. البته ساخت و ساز مداوم و کارهای بی‌رویه که در طول تاریخ در شهر انجام شد باعث شده که ما محل دقیق چاپ اولین نشریه ایران را نتوانیم تشخیص بدهیم.
این پژوهشگر و نویسنده با اشاره به تحقیقاتی که در حوزه مطبوعات تهران انجام داده است، درباره محتوای نشریات و روزنامه‌های قدیمی تهران یادآور شد: ما گنجینه نامکشوف یا کم مکشوف اطلاعات داریم. درباره شهر تهران اطلاعات بسیار ارزشمندی در این مطبوعات تهران پیدا می‌شود. این اطلاعات و تصاویری که از اولین شماره اولین نشریه ایران تا به امروز وجود دارد. این اطلاعات تنها در روزنامه‌ها یافت می‌شود، ولی متاسفانه کسی استفاده نمی کند.
قاسمی اظهار کرد: به تقریب می‌توان گفت که از آغاز تا امروز بیش از 10 هزار عنوان نشریه منتشر شده است که در تطبیق این 181 سال، نشریاتی که در این 39 سال اخیر یعنی از 57 تا 96 منتشر شده بیشتر از نشریاتی است که در 142 سال نخست منتشر شده‌اند. از سال 57 تا 71 حدود 2 هزار عنوان نشریه در تهران منتشر شده است، اما آمار 25 سال اخیر مخدوش است؛ به این علت که نشریات دانشجویی به مخزن کتابخانه‌ها راه پیدا کردند و تفکیک نشریات دانشجویی از نشریات عمومی زمان‌بر است و برای اعلام آمار دقیق نیاز به این تفکیک داریم.
او با اشاره به تهران مطبوعاتی، خاطرنشان کرد: هر 22 منطقه تهران در نسبت به روزنامه‌نگاری باید مورد بررسی قرار داده شوند. شایید بسیاری بگویند که مناطق 21 و 22 نوپدید هستند و نسبتی با مطبوعات ندارند؛ اما این نسبت را باید در تهرانسر، پیکان‌شهر، ورزشگاه آزادی و شهرک المپیک ببینیم که پیش از تعیین این حدود وجود داشته‌اند. برای ما خیایان 15 خرداد محل تولد اولین روزنامه، میدان ارگ اولین دفتر رسمی روزنامه در ایران و بازار کهنه نزدیک چهارسوق محل اولین روزنامه‌فروشی‌های ایران است.
قاسمی بهترین منبع برای مطالعه زبان مردم تهران در دوره قاجار را مرور نشریات آن دوره برشمرد و گفت: خیابان لاله‌زار در تهران به عنوان زادگاه آموزش روزنامه‌نگاری در ایران می‌شناسیم. چراکه اولین کلاس‌ها در اولین آموزشگاه روزنامه‌نگاری در این خیابان تشکیل شد. بسیاری دیگر از خیابان‌های تهران برای ما معنای روزنامه‌نگاری و مطبوعات دارد. میدان بهارستان ما را به رونق روزنامه‌نگاری دهه 20 و خیابان انقلاب به سال‌های 57 تا 60 می‌برد. هر گوشه از حوالی خیابان انقلاب برای ما نشان مطبوعاتی دارد. البته این تهران‌گردی برای ما پر از آه و افسوس است. به عنوان مثال گذر از کنار چاپخانه رنگین که محل چاپ بسیاری از روزنامه‌ها و نشریات بود، مخروبه شده است و امیدواریم که کاربری مرتبط پیدا کند.
توسعه ایران؛ یکی از مهمترین دغدغه‌های زنده‌یاد معتمدنژاد
هادی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و استاد ارتباطات نیز در سخنانی اظهار کرد: اگر قرار است خانواده‌ای به اسم مطبوعات شکل بگیرد نیازمند سرمایه‌های فرهنگی و میراث معنوی است. این سرمایه‌ها هستند که به ما اعتبار، هویت و تشخص می‌دهند و از داشته‌های ما محسوب می‌شوند؛ به همین خاطر اگر نامی از افرادی همچون زنده‌یاد کاظم معتمدنژاد برده می‌شود به خاطر نیاز خودمان است که بتوانیم به داشته‌هایمان بیفزاییم.
او با اشاره به چهارمین سالروز درگذشت زنده‌یاد کاظم معتمدنژاد که به عنوان پدر علم ارتباطات از او یاد می‌شود، خاطرنشان کرد: یاد دکتر معتمدنژاد ما را زنده نگه می‌دارد، اما ما امروز تنها به خاطر بزرگداشت ایشان دور هم جمع نشده‌ایم، بلکه گردهم آماده‌ایم تا به آنچه او اهمیت می‌داد، بپردازیم. یکی از مهمترین دغدغه‌های ایشان تا آخرین لحظات توسعه ایران بود که ذیل آن توسعه ارتباطات و مطبوعات قرار می‌گرفت. وقتی از مطبوعات تهران سخن می‌گوییم در واقع باید بدانیم که وضعیت مطبوعات چه نسبتی با توسعه ایران دارد. در دوره کارشناسی ارشد زیر نظر دکتر معتمدنژاد تحقیقی را در این باره انجام دادم که شش شاخصه کمی تیراژ، نوع نشریات، دوره انتشار، محل انتشار، گرایش نشریات و طول عمر نشریات متغیرهای اصلی این تحقیق عنوان شد که طبق آن می‌توانستیم فراز و فرودهای مطبوعات را مورد بررسی قرار بدهیم.
این استاد ارتباطات ضمن ارائه توضیحاتی درباره این متغیرها، با اشاره به آخرین آماری که درباره انتشار نشریات مجوزدار اعلام شده است، جوانمرگی را از مهمترین عارضه‌های مطبوعات ایران دانست و اظهار کرد: طبق آخرین آمار تقریباً نیمی از مجوزها هنوز امکان انتشار پیدا نکرده‌اند. البته به طور کلی می‌توان گفت که بسیاری از این متغیرها در دوران پس از انقلاب بهبود پیدا کرده‌اند و در دوره‌های همانند انقلاب، دفاع مقدس و اصلاحات تقاضا بیشتر از عرضه شده بود و برای خرید مطبوعات صف تشکیل می‌شد.
خانیکی با اشاره به تغییراتی که در فضای رسانه‌ای ایجاد شده است، بیان کرد: در شرایط امروز نوع جدیدی از روزنامه‌نگاری جای خودش را در مطبوعات تهران باز کرده است و آن روزنامه‌نگاری اجتماعی است که فقط به تهران اختصاص ندارد. روزنامه‌نگاری کنش‌گری، صلح، راه‌حل‌گرا، کودکان، جوانان، زنان و محلی در شرایط کنونی نیز در حال گسترش هستند.
او یادآور شد: سیاست‌گذاری توسعه‌ای ما در سال‌های اخیر نه‌تنها توجه خودش را به شهرهای کوچک منعطف نکرده بلکه شامل شهرهای بزرگ نشده است. این نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری‌های مطبوعاتی محلی ما نارس هستند. این موضوع حتی در تلویزیون نیز دیده می‌شود که مرور و تصویرنگاری مطبوعات در تلویزیون بیشتر به مطبوعات تهران بازمی گردد و بیشتر اخبار به تهران اختصاص دارد. مگر آنکه در شهرهای دیگر اخباری رخ دهد که دارای ارزش‌های خبری برخورد و شگفتی باشد.
این استاد ارتباطات همچنین در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وضعیت یارانه‌های مطبوعاتی اظهار کرد: تا آنجایی که اطلاع دارم یارانه‌ها برای مطبوعات تهرانی بسیار از شرایط بهتری برخوردار هستند و از هر 10 نشریه‌ای که بیشترین آگهی دولتی را دریافت می‌کنند تنها یک روزنامه غیر تهران است. به نظر می‌رسد اگر بخواهیم همین نگاه متعصبانه به تهران را داشته باشیم، نیازمند توزیع عادلانه مطبوعات میان تهران و غیرتهران هستیم.
رسالت نشریات محلی از رسانه‌های سراسری متفاوت است
احمد مسجدجامعی، عضور شورای شهر تهران نیز در سخنانی با بیان اینکه ما دچار نوعی تهران‌زدگی شده‌ایم، اظهار کرد: این تهران‌زدگی حتی در خود تهران نیز دیده می‌شود. به گونه‌ای که الگوهای توسعه‌ای یکسانی برای مناطق مختلف تهران در نظر گرفته می‌شود، درحالی که مناطق مختلف تهران حتی از نطر طبیعت هم شرایط یکسانی ندارند.
او همچنین به شرایط نشریات محلی اشاره و اظهار کرد: نشریات محلی ما اغلب الگوی ملی مطبوعات و اخبار ملی را درج می‌کنند. در حالی که رسالت نشریات محلی باید متفاوت باشد و نسبت به شرایط آن محله اخبار تهیه شود. نه آنکه همان اخباری که در رسانه‌های سراسری منتشر می‌شوند را تکرار کنند. نشریات محلی می‌توانند حتی گویش‌های محلی خودشان را منعکس کنند و بسیار هم می‌توانند تاثیرگذار باشند.
این عضو شواری شهر در ادامه از ظرفیت‌های فرهنگی شهر تهران سخن گفت و به بیان خاطراتی از دکتر معتمدنژاد پرداخت.
همچنین در بخش دیگری از این مراسم سید محمود دعایی، مدیرمسوول روزنامه «اطلاعات» در سخنانی کوتاه ضمن گرامیداشت یاد و خاطره زنده‌یاد کاظم معتمدنژاد اظهار کرد: امروز سالروز مرد نازنینی است که همه افتخار داشتیم که از برکات وجود ایشان بهره ببریم. آقای معتمدنژاد به تناوب قدم روی چشم ما می‌گذاشتند و به روزنامه «اطلاعات» می‌آمدند و ما را از دانش خودشان بهره‌مند می‌کردند و به ما آموزش انسانی و فروتنی می‌دادند.
*اجرای این مراسم بر عهده وحید معتمدنژاد، روزنامه‌نگار و از اقوام زنده‌یاد کاظم معتمدنژاد بود.
***
نظرات بسته شده است.