واقعیت های نجومی درباره شب یلدا و طولانی بودن یلدا

مخابرات ما-

واقعیتی درباره طولانی بودن شب یلدا

شب یلدا آخرین شب پاییز و ورود به دروازه زمستان، حکایت ‌های زیادی در فرهنگ ایرانی دارد. کلمه یلدا از زبان سریانی و به معنای زایش است و برخی معتقدند مردمان باستان، این شب را بیدار می ماندند تا در کنار یکدیگر و همراه با شعرخوانی و حکایت گویی، خود را سرگرم کنند و اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی را از یاد ببرند.

اما در گنبد آسمان بالای سرما چه رخ می‌دهد که طول روز کوتاه تر و سیاهی شب طولانی تر و انقلاب زمستانی آغاز می شود؟ آیا واقعا شب اول دی ماه طولانی ترین شب سال و روز اول دی کوتاه ترین روز است؟

مدرس مراکز نجومی در این مورد گفت: از نظر نجومی خورشید در شب یلدا در مسیر حرکت ظاهری و سالانه خود روی دایره‌البروج (دایره البروج مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشید نسبت به زمین، بر روی کره سماوی است) به نقطه انقلاب زمستانی رسیده و از نظر ظاهری در آسمان مشاهده می‌شود در بیشترین فاصله ممکن از قطب شمال آسمانی (موقعیت نزدیک به ستاره قطبی) واقع شده است.

کاظم کوکرم ادامه داد: همین موضوع باعث می‌شود سی ‌ام آذر بلندترین روز سال برای ساکنان نیمکره جنوبی و بلندترین شب سال برای ساکنان نیمکره شمالی زمین باشد. یعنی از نظر ما در ایران که در نیمکره شمالی زمین ساکن هستیم، سی‌ام آذر (و گاهی یکم دی) خورشید کوتاه‌ترین کمان سالانه خود را طی روز در آسمان طی می‌کند و رکورد کوتاه‌ترین روز سال را بر جای می‌گذارد.
وی گفت: اما وقوع طولانی‌ترین شب سال به این معنی نیست که در این شب شاهد زودترین غروب سال و همین‌طور در صبحدم یکم دی دیرترین طلوع آفتاب سال را می‌توانیم به نظاره بنشینیم.

***تفاوت دو مفهوم روز خورشیدی میانگین و روز خورشیدی حقیقی را در نظر بگیریم

به گفته وی ماجرا از این قرار است که در نتیجه تفاوت بین دو مفهوم «روز خورشیدی میانگین» و «روز خورشیدی حقیقی» در علم نجوم، قریب به دو هفته پیش از شب یلدا، زودترین غروب خورشید سال اتفاق می‌افتد و حدود دو هفته نیز پس از شب یلدا، دیرترین طلوع سال رخ می‌دهد.

وی توضیح داد: اگر به جدول اوقات شرعی سال 1397 که مرکز تقویم دانشگاه تهران منتشر کرده است (و از طریق وبگاه این مرکز در دسترس علاقمندان قرار دارد) مراجعه کنیم خواهیم دید امسال زودترین غروب آفتاب در چهاردهم آذر ساعت 16 و 51 دقیقه رخ داد که با مقایسه داده‌های نشان داده شده در جدول همین مقاله می‌بینید حدود سه چهار دقیقه زودتر از زمان غروب آفتاب در 30 آذر است.

کوکرم افزود: همین‌طور با نگاهی به زمان طلوع خورشید در شب‌های پیش رو می‌بینیم در شرایطی که آفتاب در صبحدم یکم دی حوالی ساعت 7 و 11 دقیقه طلوع می‌کند، در حالیکه دیرهنگام‌ترین غروب آفتاب سالیانه در روز هفدهم تیر و حوالی ساعت 7 و 15 دقیقه صبح رخ می‌دهد.

به گفته وی با این حال اگر طولانی بودن شب یلدا را از نظر اختلاف زمانی بین غروب خورشید 30 آذر تا طلوع خورشید یکم دی روی چرتکه حساب کنیم می‌بینیم طول این شب 14 ساعت و 16 دقیقه بوده که نسبت به شب قبل یا بعد از خود فقط در حد چند ثانیه بلندتر است.

با عبور از شب یلدا و با آغاز ماه دی هر روز خورشید دیگر بار در مسیر حرکت ظاهری خود روی دایره‌البروج آرام ‌آرام به نقطه اعتدال بهاری نزدیک و روزها طولانی‌تر می‌شود تا این‌که یکم فروردین و نوروز از راه برسد و طول شب و روز در بیشتر نقاط زمین به تعادل نزدیک شود.